In dit artikel leggen we uit wat systemisch werken is, geven we voorbeelden uit de praktijk en laten we zien hoe het zich verhoudt tot systeemdenken.
Wat is systemisch werken?
Systemisch werken is een manier van begeleiden waarbij je oog hebt voor het grotere geheel waarin iemand of een team functioneert. Je werkt met het besef dat iedereen deel uitmaakt van een systeem – een gezin, een team, een organisatie – en dat gedrag vaak een functie heeft binnen dat systeem.
Het uitgangspunt is: problemen zijn vaak geen op zichzelf staande kwesties, maar symptomen van een verstoorde balans in het systeem. Systemisch werken is gericht op het zichtbaar maken van die onderstroom. Op het herstellen van ordening, het erkennen van wat er is (of was), en het teruggeven van wat niet van jou is. Je werkt met wat zich aandient, met dat wat gevoeld maar nog niet gezegd is. Vaak gebruik je daarvoor een opstelling — maar systemisch werken is meer dan deze methode. Het is een houding, een manier van kijken én begeleiden.
In onderstaande video legt auteur en expert Siets Bakker in één minuut uit wat systemisch werken praktische betekent.
Systemisch werken binnen organisaties
Systemisch werken is niet alleen waardevol in individuele coaching, maar juist ook binnen teams en organisaties. Daar waar structuren, culturen en geschiedenis samenkomen, ontstaan patronen die niet altijd logisch zijn, maar wel functioneel (of ooit waren). Systemisch werken in organisaties helpt bij vraagstukken als:
Door te kijken naar ordening, binding en uitwisseling – drie kernprincipes uit het systemisch werk – breng je zichtbaar wat onbewust speelt. En dát maakt beweging mogelijk.
Wil je hier meer over leren in relatie tot groepsdynamiek? Kijk dan eens naar onze training Teamcoaching en Groepsdynamiek.
Voorbeelden van systemisch werken in de praktijk
Systemisch werken komt tot zijn recht in situaties waarin ratio en gesprek niet (meer) voldoende zijn. Denk aan hardnekkige patronen, onbegrepen spanningen of situaties waarin alles al eens is geprobeerd, zonder resultaat. Hieronder vind je drie voorbeelden:
Voorbeeld 1: Loyaliteit die belemmert
Een coachee blijft zichzelf saboteren bij elke stap richting leiderschap. In een opstelling blijkt dat zij onbewust loyaal is aan haar moeder, die altijd heeft gezegd: “Voor een vrouw is ambitie een gevaarlijk spel.” Door deze dynamiek te erkennen, ontstaat ruimte voor een eigen keuze — los van de oude familieverstrikking.
Voorbeeld 2: Team dat geen koers houdt
Een team raakt voortdurend verstrikt in discussies, zonder knopen door te hakken. In een opstelling komt naar voren dat het vertrek van een voormalig leidinggevende nooit echt is erkend. De teamleden ‘blijven hangen’ in het oude systeem. Pas na het symbolisch markeren van die overgang, ontstaat er ruimte voor eigenaarschap.
Voorbeeld 3: Rolverwarring in organisaties
Een coachende leidinggevende merkt dat haar medewerkers haar niet serieus nemen. In het systemisch werk blijkt dat zij niet op haar plek staat: ze wil vooral ‘gelijkwaardig zijn’, maar verliest daarmee haar ordenende rol. Door haar plek werkelijk in te nemen, verandert de dynamiek. In al deze voorbeelden zie je het systemisch effect: er verandert iets in de onderlaag, waardoor het gedrag in de bovenstroom mee verandert. Zichtbaar maken wat onzichtbaar meespeelt — dat is de kracht van systemisch werken.
Verschil tussen systemisch werken en systeemdenken
Systeemdenken en systemisch werken liggen in elkaars verlengde, maar zijn niet hetzelfde.
In onze training Systemisch Coachen leer je beide perspectieven te combineren — denken én doen, begrijpen én bewegen.
Samen systemisch werken aan verandering
In een wereld die complexer en sneller wordt, is het verleidelijk om alleen te kijken naar wat meetbaar is. Maar wie het grotere geheel wil raken, moet leren luisteren naar wat niet gezegd wordt — en durven werken met dat wat nog niet zichtbaar is. Systemisch werken vraagt moed, vertraging en een open houding. Maar het brengt je ook verder. In je rol als coach, leider of begeleider.
Benieuwd wat systemisch werken voor jou en je werk kan betekenen?
