De dramadriehoek en de weg naar de winnaarsdriehoek

In dit artikel leggen we beide modellen uit, geven we herkenbare dramadriehoek voorbeelden én laten we zien hoe deze inzichten kunnen bijdragen aan krachtigere samenwerking en persoonlijk leiderschap.

Wat is de dramadriehoek?

De dramadriehoek is een model dat laat zien hoe mensen onbewust verstrikt kunnen raken in niet-helpende patronen. Het werd ontwikkeld door psychiater Stephen Karpman en bestaat uit drie rollen:

1. Het slachtoffer – voelt zich machteloos, zoekt de oorzaak buiten zichzelf (“ik kan dit niet”);
2. De redder – neemt verantwoordelijkheid over, wil problemen oplossen (“ik fix dit wel voor jou”), maar ontneemt de ander daarmee autonomie;
3. De aanklager – wijst met de vinger, bekritiseert en oordeelt (“jij doet het fout”).

Wat deze rollen gemeen hebben: ze zijn gebaseerd op onbewuste behoeften en houden elkaar in stand. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van misverstanden, frustratie en ineffectief gedrag.

Dramadriehoek voorbeelden uit de praktijk

In organisaties komt de dramadriehoek vaker voor dan je denkt — en meestal volledig onbewust. De dynamiek ontstaat snel, vooral onder druk, bij onduidelijkheid of als oude patronen worden aangeraakt. Een paar herkenbare situaties:

• Een teamlid klaagt herhaaldelijk dat het werk te veel is (slachtoffer), waarop de teamleider steeds bijspringt (redder). Als de druk oploopt, verzucht diezelfde teamleider: “Ik moet altijd alles oplossen hier.” (aanklager);
• Een collega neemt stelselmatig taken over van anderen (redder), raakt overbelast, en voelt zich vervolgens miskend of gebruikt (slachtoffer), waarna hij zich scherp uitlaat over de betrokkenheid van het team (aanklager);
• Een leidinggevende spreekt het team telkens streng aan op verantwoordelijkheid (aanklager), waardoor medewerkers afhaken of afwachtend worden (slachtoffer). Andere collega’s proberen de sfeer te redden met goedbedoelde bemiddeling (redder).

Deze patronen zijn vaak niet kwaadaardig. Ze komen voort uit een behoefte aan controle, erkenning of harmonie. Maar zolang de rollen in stand blijven, blokkeren ze volwassen samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid. De kracht van het model zit in het zichtbaar maken van deze dynamiek, zodat er ruimte ontstaat om iets anders te kiezen.

Wat is de winnaarsdriehoek?

De winnaarsdriehoek, ontwikkeld door Acey Choy, biedt een volwassen alternatief voor de dramadriehoek. In plaats van onbewuste patronen werk je vanuit bewustzijn, zelfverantwoordelijkheid en gelijkwaardigheid. De rollen uit het model van Karpman transformeren dan naar:

• De kwetsbare – durft behoeften en gevoelens te uiten, zonder zich afhankelijk op te stellen (“Ik merk dat ik vastloop, en ik wil daar graag met je over in gesprek.”);
• De zorgzame – biedt hulp op verzoek, bewaakt de eigen grenzen en respecteert de autonomie van de ander (“Ik ben er voor je als je me nodig hebt, maar ik weet ook dat jij het zelf kunt dragen.”);
• De assertieve – spreekt zich uit, geeft grenzen aan, zonder te beschuldigen of te veroordelen (“Ik wil dit graag doen, maar alleen als we duidelijke afspraken maken over de verwachtingen.”)

De winnaarsdriehoek gaat uit van het uitgangspunt: “Ik ben oké, jij bent oké.” Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag, en tegelijkertijd beschikbaar voor samenwerking.

Hoe verhouden de dramadriehoek en winnaarsdriehoek zich tot elkaar?

De twee modellen zijn elkaars spiegelbeeld. Ze beschrijven dezelfde posities in communicatie, maar met een ander bewustzijnsniveau.

Waar de dramadriehoek draait om schuld, overnemen en vermijden, draait de winnaarsdriehoek om eigenaarschap, verbinding en autonomie. De overstap begint bij zelfreflectie: welke rol neem ik in? En wat vraagt deze situatie eigenlijk van mij?

Hoe kom je van dramadriehoek naar winnaarsdriehoek?

De weg uit de dramadriehoek begint bij bewustwording en oefenen met ander gedrag. Hier zijn een paar krachtige stappen:

Stap 1. Herken je rol

Weet jij in welke rol jij het vaakst schiet? Misschien ben je geneigd te ‘redden’ of snel te oordelen. Patronen worden pas zichtbaar als je ze durft te onderzoeken.

Stap 2. Neem verantwoordelijkheid

Stel jezelf de vraag: Wat is mijn aandeel? Niet om schuld te nemen, maar om invloed te nemen op wat jij kunt veranderen.

Stap 3. Communiceer volwassen

Gebruik ik-boodschappen in plaats van vingerwijzen of jezelf wegcijferen. Zeg: “Ik merk dat dit me raakt, en ik wil daar iets mee” in plaats van “Doe niet zo stom tegen mij”.

Stap 4. Train nieuwe vaardigheden

Assertief zijn, ruimte innemen, grenzen aangeven of juist om hulp vragen — dat vraagt oefening. En een setting waarin je kunt reflecteren, uitproberen en spiegelen.

De kracht van reflectie en praktijk

Bij School voor Coaching kijken we verder dan alleen het model. De echte transformatie ontstaat in het bewust leren voelen: Wat gebeurt er bij mij? Wat raakt me? En hoe blijf ik in contact zonder mezelf of de ander kwijt te raken? Onze opleidingen bieden ruimte om de dramadriehoek niet alleen te begrijpen, maar ook te doorbreken. Je leert werken met systemische principes, coachtechnieken en de dynamiek van interactie — in jezelf en in de ander.

• Ben je coach, professional of leidinggevende en wil je je communicatie verdiepen? Bekijk de Leergang Coaching voor Professionals;
• Of ontwikkel je coachvaardigheden in de praktijk met de training Coachtechnieken;
• Eerst even sfeer proeven? Meld je aan voor een gratis webinar of inspiratiesessie via onze agenda.