Volgens kinderpsychiater, opleider en coach Mijnke Janssen zitten we in een paradigmashift. ‘We zijn met elkaar zoekende’, zegt ze. ‘We moeten andere manieren, waarden gaan vinden om met elkaar om te gaan'. Volgens Mijnke speelt systeemdenken hier een rol in. Mijnke is een intelligente, warme vrouw die op haar manier wil bouwen aan een in de positieve zin veranderende wereld. 'Wat is duurzaam? Ik denk dat systeemdenken daar ook over gaat. Een oorzaakgevolg oplossing is zelden duurzaam.’
Tekst: Vanessa Luyten
Wie is Mijnke Janssen, als je naar jezelf kijkt en wat is je specialisme?
‘Ik ben iemand met een brede interesse. Als coach vind ik het boeiend om met de coachee een poosje mee te kunnen reizen. Als kinderpsychiater ben ik het liefst met kinderen en hun ouders bezig, maar ik hou er ook van om ruimer na te denken over mijn vakgebied. Ik heb mezelf nu één dag per week vrijaf gegeven om me verder te ontwikkelen en nieuwe dingen te realiseren zoals de workshop bij SchoolvoorCoaching. Coaching pas ik al lang toe binnen mijn werk. Ik vind het zelf heel leuk om nieuwe omgevingen op te zoeken. Zo sta ik collega’s bij in complexe casussen via het Centrum voor Consultatie en Expertise.’
Hoe kwam je uit bij systeemtherapie?
‘Als kinderpsychiater dacht ik vroeger soms: ‘Wat een ingewikkelde gezinnen’ en ik wilde die het liefst vermijden. Na mijn opleiding systeemtherapie was die angst er niet meer. Intussen doe ik niets liever dan met ‘moeilijkere’ gezinnen werken. Er gebeurt veel tegelijkertijd. Ik heb een bepaald tempo van denken en dat past bij systeemtherapie.’
Op welke manier kijk jij systemisch naar een gezin?
‘Hoe iemand vertelt over de ander kan je als dokter analyseren: wat zijn de symptomen? Maar gedrag heeft pas betekenis in de context. De manier waarop de vader vertelt over een kind en de moeder moet laveren, vertelt zoveel meer. Je hoort snel of er nog krediet is of dat mensen uitgeput zijn. Hoe vol is de emmer met liefde? En kan de partner die emmer voller maken? Als ouders uitgeput zijn, kan ik komen met een behandelplan. Maar ik vind het essentieel om de context mee te nemen. Het gaat niet alleen om de inhoud, maar vooral om de onderlinge relaties, de cultuur van hoe doen we het met elkaar. Binnen bepaalde gezinnen moet men elkaar laten uitpraten of samen eten. Later zie je dan een moeder met een kind met autisme die zegt: ‘Hij moet voor de TV eten want anders is het niet te doen.’ De ene denkt: Dat kan echt niet en de andere: hoezo niet? Het gaat om je cultuur, je core beliefs. Het wordt interessant als je dat kunt spiegelen. Hoe adaptief ben je in je omgeving en ten koste van wat? Vaak weten ouders wel: ik ben ook zo. Hoe meer ‘at ease’ ze daarmee zijn, hoe makkelijker.’
‘Systeemtherapie als multifocus bril.’
Systeemtherapie is een onmisbare tool voor je geworden?
‘Het is een multifocus bril die ik niet meer afzet. Je bereikt er zoveel meer mee. Het is wetenschappelijk bewezen dat je bijvoorbeeld iemand met een eetstoornis systemisch moet behandelen. Ook in de organisaties hebben we een meer systemische blik gebruikt. In Zweden worden kinderen niet meer opgenomen, maar de behandeling gebeurt thuis. Dat heeft ons geïnspireerd tot het ombouwen van de jeugdklinieken in ons centrum tot de eerste high intensive care in Nederland voor de kinder- en jeugdpsychiatrie en intensive home treatment teams. Als een kind (kort) op de high intensive care verblijft, gaan de ouders mee. Als het goed genoeg gaat, gaat de behandeling thuis verder. We zien nu dat het echt werkt. Het maakt dat er veel meer mogelijkheden tot samenwerking zijn met ouders. Het is ook belangrijk om een heel team mee te krijgen. Het is alsof je een winkel verbouwt terwijl de uitverkoop doorgaat en dat is best spannend.’
Heb je systemische tips voor coachen?
‘Heb oog voor en sta langer stil bij de context waarin iemand functioneert. Breng dat in kaart, het geeft heel veel steun. Vervang het of-denken door en-en denken. In de kinderpsychiatrie nodigen we graag zoveel mogelijk leden van het gezin uit. Ik weet dat dat bij coaching niet gebruikelijk is. Maar het zou een meerwaarde zijn. Het hoeft niet altijd fysiek te zijn in de kamer, maar wel figuurlijk. Je kunt dan circulair doorvragen, ‘stel dat-vragen’ stellen. Je krijgt zoveel meer informatie.’
Hoe breng je ruimte en lucht in een conflict?
‘Heel interessant is de techniek van de meervoudige partijdigheid. De mediator is vaak neutraal en laat zich niet verleiden tot het innemen van posities. Zo kom je er soms uit, maar soms ook niet. Dan vraag je toestemming om je te mogen verplaatsen in de positie van bijvoorbeeld de collega. Je kunt proberen te verwoorden hoe dat voor diegene is. Iemand voelt zich dan gezien en gehoord. Voor de ander is het prettig om het in een andere taal te horen. Je zet daarmee eigenlijk elke keer een stoel achter degene die je vertegenwoordigt, zodat alle personen zich gehoord en vertegenwoordigd voelen. Een andere tip is om circulariteit in dingen in kaart te brengen. Bijvoorbeeld als je twee collega’s hebt waarvan de eerste van de structuur en grenzen is en de tweede van de persoonlijke vorming en creativiteit. Dat zijn zichzelf versterkende systemen. Hoe meer de ene begrenzing aanhoudt, hoe meer de ander denkt: zo strikt hoeft echt niet. Je ziet dat vaak bij ouders gebeuren. De ene ouder wil bijvoorbeeld dat hun kinderen netjes eten. De ander denkt dan: niet zo streng! Hoe meer die ene ouder de tafelmanieren benadrukt, de meer die ander de gezelligheid aan tafel wil bevorderen. Het zijn elkaar versterkende rollen. Wat je zou kunnen doen, is dat degene die meestal toegeeft een keer een grens stelt en andersom. Dat geeft lucht en ruimte en kan veel herstellen binnen een relatie. De ene zegt: ‘Ik ben altijd de boeman.’ De andere zegt: ‘Dat ben je ook.’ Kinderen hebben dat spel al lang door. Je hebt cirkels waar je vast in kan draaien.’
Is systeemdenken toepasbaar bij elk conflict?
‘Bij een conflict moet je altijd proberen een inschatting te maken. Kan ik iets betekenen voor iemand? Soms is iemand zo wantrouwig en boos. Het kanaal is er dan niet meer. Ik denk niet dat systemisch coachen voor elk conflict een oplossing biedt, maar vaak ook wel. Als ik systemisch kijk naar wat er zich in Engeland afspeelt met Theresa May, heeft ze zich in een onmogelijke positie laten wurmen. Zij moet de eisen van de Conservatieve Partij verwoorden naar de Europese Unie toe. Die zegt nee en de Conservatieve Partij zegt ook weer nee. Versterkende cirkels drijven uit elkaar. De politiek is een mooi voorbeeld van of-of denken. In ieder geval is eerst een analyse van het conflict nodig voor je je erin stort. Systeemdenken zorgt dat er ruimte komt. Je richt je niet op de poppetjes maar op de lijntjes, dus de relaties. Mensen gaan vaak over inhoud praten want dat is veilig. Maar de inhoud is altijd gekleurd door de context.’
Hoe kunnen mensen elkaar versterken?
‘Mensen zeggen soms: ‘Wij zijn zo anders.’ Ouders vinden dat ze meer op één lijn moeten komen. Maar dat is een onmogelijke taak. Het zijn juist de verschillen die mooi zijn. We beschikken over een palet met heel veel kleurtjes. Hoe vullen we elkaar aan en hoeveel ruimte krijg je daarvoor? Ik vind systeemdenken een hoopvolle manier om naar samenwerking te kijken, zowel in organisaties, gezinnen als in Permacultuur. Het is gereedschap dat overal toepasbaar is en dat vind ik er nu net zo leuk aan.’
Interview met Mijnke Janssen
Kinder- en jeugdpsychiater, systeemtherapeut, coach en opleider.
Mijnke is werkzaam bij Karakter kinder-en jeugdpsychiatrie en in haar eigen praktijk.
