Leike van Oss is Certified Management Consultant, interim-manager en mediator. Als coach ondersteunt ze mensen bij de reflectie op werk en loopbaan. Leike werkt sinds 1999 samen met Jaap van ‘t Hek in hun bureau Organisatievragen. Samen schreven ze twee boeken over werken in organisaties. Met kantelpunten heeft Leike niet zo veel: “De focus in coaching gaat naar mijn smaak veel te vaak naar kantelpunten. Mijn pret zit in het snappen van je beperking en van daaruit het volgende stapje nemen. Jaap en ik werken echt pragmatisch.”
Tekst: Caroline Linssen
Allergie
“Eigenlijk heb ik een soort kantelpuntallergie... Ik geloof wel dat ze bestààn hoor, ik ken mensen die vastzitten, en dan ineens gebeurt er iets waardoor de wereld kantelt. Maar als je een kantelpunt meemaakt, heb je lang niet in de gaten gehad dat er iets aan de hand was. Een kantelpunt gebeurt niet omdat mensen zo’n sprong bewust wilden maken. Het is een plotselinge grote verandering in jouw kijk op de wereld en je leven. Dat kan nooit het streven van coaching zijn, maar dat stellen we wel vaak gelijk aan elkaar. Voor mijzelf en voor mijn vak is een kantelpunt op zichzelf daarom niet belangrijk. Het zijn unieke situaties die je niet in coaching kunt sturen. Ze overkomen je. Dat kàn gebeuren tijdens coaching, maar vaker is het toeval.”
Een beetje prutsen
“De focus in coaching gaat naar mijn smaak veel te vaak naar kantelpunten, Ik denk dat je beter kunt zoeken naar wat een volgende stap vanuit het nu is, dan naar hoe het radicaal anders kan. Wat ik interessant vind, is waarom iemand die zoiets meemaakt het als een kantelpunt ervaart. Wat heb je allemaal afgesloten op weg naar dat kantelpunt? Hoe krijg je door dat het leven gewoon maar een beetje prutsen en toeval is? Dat heeft te maken met vastzitten, iets niet meer weten. Dat ‘gepruts’ is voor mij iets positief, trouwens. Dat geldt ook voor mezelf. Ik heb niet zoveel gepland. Ikzelf heb heel veel gewild wat ik nooit heb bereikt, maar vooral heel veel bereikt wat ik nooit heb gewild. Zo ben ik naast een praktijk voor homeopathie en acupunctuur in een baan bij een bedrijf gestapt, gaan studeren, van daaruit doorgegroeid naar een andere functie en zo verder. Ik ben een nieuwsgierig mens, zie een deur openstaan en die stap ik dan binnen omdat me dat leuk lijkt of omdat de kans zich voordoet. Dat is meer toeval dan sturing, en meer stap voor stap dan kantelen.”
Makkelijker leven
“Ik vind het menselijk tekort leuker dan de menselijke kracht. Het menselijk tekort maakt het leven makkelijker, want dat gaat niet over perfectie maar over zo goed mogelijk je best doen. Dat haalt die idiote focus weg van: als je maar je hart volgt en hard genoeg weet wat je wilt, dan kan je alles bereiken. Coaches storten zich de laatste jaren op dat wilsdenken, daar ga ik als een moraalridder tegen te keer! Natuurlijk werkt het, maar alleen voor een klein stukje. En als het echt zou werken voor alles, zou er geen oorlog, ongeluk of geldgebrek meer zijn. Wilsrationalisatie en geluksdenken zijn erg van deze tijd, maar het zijn buitengewoon beperkte manieren van denken waar we mensen eenzaam mee maken. In mijn coaching gaat het er vaak over dat je misschien voorlopig wel níet krijgt wat je wilt en dat je van daaruit moet zoeken naar de mogelijkheden. Pruts nou maar een beetje gelukkig door, in plaats van te hard willen wat niet kan.”
Wilsdenken
“Wilsdenken brengt frustratie met zich mee als je iets niet bereikt, terwijl dat niet altijd jouw schuld is. Wilsdenken is beperkt, omdat je vaak helemaal niet weet dat wat je eigenlijk wilt al bestond. Het maakt amechtig en verkrampt, omdat de context niet altijd meewerkt. Met het wilsdenken koersen we met zijn allen af op een wereldbeeld waarin geluk gelijk staat aan het recht op alles. Helaas, je hebt niet het recht op alles, je kunt niet alles realiseren. Geluk heeft alles met realisme te maken: waar ben je gewoon tevreden mee, wat is realistisch om gelukkig te kunnen zijn? Werk bestaat uit krenten én pap, en als je alleen de krenten eet heb je honger. Wat we ons niet meer lijken te realiseren, is dat van al die wilsdenkers er waarschijnlijk meer níet gekregen hebben wat ze willen dan dat er succesverhalen zijn. De mislukkingen horen we namelijk niet meer. Het is dus een buitengewoon gevaarlijke strategie.”
Van droom naar realiteit
“Natuurlijk is iets willen wel belangrijk. Je hebt je wil nodig om vooruit te komen, maar als die niet geankerd is in je context ga je luchtfietsen. Ik help mensen na te denken over waar ze zich in bevinden. Hoe staat je bewegingsruimte in relatie tot wat je wilt en nu ervaart? Vanuit die context, gegeven de beperkingen die bij het leven en werk horen, kun je een volgende stap nemen. De beelden en verwachtingen terugplaatsen in de realiteit van alledag, dat relativeert en geeft mensen de ruimte om hun menselijk tekort te erkennen in relatie tot wat ze willen. Van droom naar realiteit, van ambitie naar de eerste stap, van abstractie naar concreet, vanuit het kleine zoeken en niet vanuit het grote. Vanuit wat is, in plaats van wat je wilt. Want als je teveel wilt, zet je geen stap.”
Radicaal pragmatisch
“Mensen zoeken betekenis in een leven vol beperkingen. Ik houd van die beperkingen, want dat is wat het leven is. Anders ga je je dromen idealiseren. Dromen is mooi, dat moet je ook vooral blijven doen, maar kom telkens wel weer terug naar die plakkerige dagelijkse werkelijkheid. Met -10 brillenglazen word je geen piloot. Als je man alsmaar in het buitenland zit voor zijn werk en jij zit thuis met drie kleine kinderen, dan kun je heel veel ambiëren maar waarschijnlijk minder realiseren. Als je voor je kinderen wilt zorgen en die man is de liefde van je leven, dan moet je binnen die situatie je mogelijkheden zoeken. Ontevreden zijn over wat je allemaal wel zou willen maar niet kunt realiseren, maakt je niet gelukkig. Zoek nou eerst in wat je hebt, inclusief de imperfecties, naar de (on)mogelijkheden en start van daaruit.”
Meebewegen
“Als coach moet je heel goed het onderscheid zien tussen de beperking ‘je kunt niet iedereen worden’ en de belemmering ‘ik weet niet wat ik wil’ of ik’ durf niet’. Het eerste is een beperking die je als gegeven moet beschouwen, aan het tweede kun je werken. Waar ben je aan het helpen en waar ben je mee aan het dromen met de gecoachte? Je moet de beperkingen in jezelf en de ander accepteren, maar aan belemmeringen kun je werken. Dat is wat ik doe, en daarom schrijven Jaap en ik onze boeken. Wij zijn radicaal pragmatisch. Daar gaat ons boek ‘Ondertussen in de organisatie’ ook over: er gebeurt veel meer om je heen dan jij ziet. En er gebeurt meer ondanks dan dankzij jou, dat is onze boodschap aan de lezers.”
“De twee bestuurders die bij de boekdoop een inleiding gaven, schetsen prachtig hoe ze sturing en ambitie koppelden met contextueel kijken wat er ondertussen gebeurt. Als je te hard gaat sturen op je eigen ambitie gaat het fout, want dan sluit je buiten wat er om je heen gebeurt en dat komt terug als een boemerang. Blijf dus om je heen kijken. Als er iets onverwachts gebeurt speel je daar op in, en terwijl er van alles gebeurt houd je je ambitie vast. Dat betekent: duidelijk zijn in waar je naar toe gaat zonder pitbullerig te worden, meebewegen met wat er om je heen gebeurt . Daar is sensitiviteit voor nodig, en alertheid in het moment. Als je dat in aanleg hebt kun je het leren, maar heb je de aanleg niet dan is dat volgens mij moeilijk. Daar hebben we dat wilsdenken weer: je kunt het niet afdwingen, je kunt niet zomaar alles willen worden. Mijn pret zit in het snappen van je beperking en van daaruit het volgende stapje nemen."
Meer weten over het werk van Leike van Oss en Jaap van 't Hek? Bekijk hun website.
