Kitlyn Tjin A Djie is jeugdhulpverlener, transcultureel therapeut en opleider. In haar boek ‘De Familieziel’ illustreert ze hoe de familiegeschiedenis mensen soms hindert, maar vooral ook verder kan helpen op hun levenspad, zowel privé als in teams op het werk. - Door Caroline Linssen
Een Chinese vader, een Surinaamse moeder met wortels in Duitsland, Portugal, Afrika, China, Indochina en Frans Guyana… Hoe heeft dat jouw kijk op familie- en teamverhoudingen beïnvloed?
“Ik begreep als kind heel vaak mijn omgeving niet. Daardoor heb ik een ongelooflijke gevoeligheid ontwikkeld op incongruentie, ook in groepen: wie stapt er emotioneel in en uit? Omdat mijn wereld niet congruent was, leerde ik vragen stellen om staande te blijven. Ik zat altijd te luisteren naar de spannende verhalen van dienstboden over Winti-genezers en dergelijke.
In Chinese families zoals de mijne overheersten mannen de boel. Maar mijn moeder was Surinaams, die had net als mijn oma zó’n muil… Ik begreep maar niet hoe zij ermee kon leven dat jongens leading waren. Ik vond dat maar niks, ik wilde niet gehoorzamen. Al heel vroeg dacht ik: ik moet mijn taal zo goed beheersen dat ik hem als een mes kan gebruiken naar mannen, want fysiek kon ik ze niet de baas.”
Je bent transcultureel therapeut. Wat houdt dat in?
“Ik heb een opleiding ‘coaching in de transitionele ruimte’ ontwikkeld. Voor jonge kinderen kun je door middel van transitionele objecten een ruimte creëren waarin ze de afwezigheid van de veilige moeder kunnen verdragen. De transculturele ruimte is daarmee vergelijkbaar: ruimte voor kwetsbaarheid, ruimte om te kijken naar delen van jezelf die je hebt weggezet, naar de schaduwkanten die je niet durft te zien omdat ze te pijnlijk zijn. Wil je de ontmoeting met ander aangaan, dan moet je je eigen waarheid parkeren en ruimte maken om jezelf opnieuw uit te vinden, Dat is de transculturele ruimte, die je als coach kunt creëren als je je eigen historische en culturele bagage kent.”
Heeft de multiculturele samenleving invloed op organisaties en meer bijzonder op het werken in teams?
“Als systeemdenker kijk ik sterk naar de context. Wanneer sommige teamleden uit een familiale cultuur komen waarin de relatie centraal staat, letten ze heel sterk op wat ander prettig vindt omdat ze de relatie willen voeden. Collega’s die uit een cultuur komen waarin het individu centraal staat, kunnen zich door de attenties van die eerste groep soms in de gaten gehouden voelen. De cultuur vertaalt zich in de teamdynamiek. Dat levert vaak misverstanden op.
Een team dat verhalen uitwisselt, krijgt een nieuwe intimiteit. Ik doe dat bijvoorbeeld door een oefening: hoe zat jij vroeger met je familie aan tafel en welke regels waren er? Ik kijk ook altijd hoe mensen eten. Ikzelf eet niets wat ik niet lekker vind en hoef ook mijn bord niet leeg te eten, dat heeft met mijn achtergrond te maken. In Nederland is de regel vaak: eerst zout, dan zoet…”
Je boek ‘De Familieziel’ heeft als subtitel ‘hoe je geschiedenis je kan helpen op je levenspad’. Is dat ook op het werk toepasbaar?
“Ik probeer mensen zich ervan bewust te maken uit welke sociale klasse ze komen. Daar mag je het in Nederland vanwege het gelijkheidsdenken eigenlijk niet over hebben, maar door dat juist wel te doen betreed je met zijn allen de liminele ruimte: het grensgebied tussen de oude en de nieuwe cultuur. Onveiligheid ontstaat doordat stemmen worden uitgesloten in de transitiefase. Teamcoaching betekent dat je van een M1-kippenhok naar een M2-team en verder probeert te komen. Om van ‘ik’ naar ‘wij’ te groeien, moet je een aantal issues raken die met verlies te maken hebben. ‘Wij’ worden betekent eigenaar worden op het onderlinge proces en de interactie, en je verbinden aan een hoger doel. Welke loyaliteiten komen dan onder druk te staan? Dit systemische denken en werken met meervoudige perspectieven kan heel confronterend zijn.”
Gaat het alleen om oude problemen, of zit er ook winst in de familieziel?
“Je vindt niet alleen dezelfde problemen tot in drie generaties terug, ook de wijsheid. Het is jammer als die niet wordt benut. Advies geven wekt vaak weerstand op, maar je kunt iemand ook vragen hoe zijn grootvader een bepaald probleem zou hebben aangepakt.”
Hoe maak je als coach de verbinding tussen het individu, het team en wat er gebeurt in organisaties?
“In Nederland is de voorkeursstijl bepaald niet dat je je historie kent, zoals in andere culturen wel belangrijk is. Ik kom vaak in organisaties waar het bestuur en zelfs de organisatieadviseurs daar nog nooit over hebben nagedacht. Coaches denken ook vaak niet systemisch of in contexten. Probeer je coachees toch eens te zien in de context van de organisatie, die dezelfde vergelijkbare elementen heeft als een familie. Transities, breuken en het verlies van contact met de kernwaarden spelen daar allemaal in mee.”
Wat kunnen we in je Coach2meet verwachten?
“Deelnemers kunnen hun eigen casus of praktijkvraag inbrengen. Het antwoord op een vraag die jij hebt over een coachee zit negen van de tien keer in jouw eigen geschiedenis. Met drie levenslijnen kun je achterhalen of jouw momenten van kwetsbaarheid ook in het leven van je ouders en grootouders hebben gespeeld. Wat maakt dat je dit vak hebt gekozen? Wie ondersteunt je daarbij? De vraag van jouw coachee en jouw eigen vraag daarover haken vaak in elkaar. Dus ga ik genogrammen tekenen van jou en van je coachee. We gaan je geschiedenis ontrafelen, zodat je je familiewijsheid kunt gaan benutten.
Een simpel voorbeeld: iemand komt zijn afspraken niet goed na, en de coach wil hem zover krijgen dat hij dat wel gaat doen. Vaak heeft de coach daar zelf al een oordeel over; in lastige situaties krijg je een vernauwd perspectief. Dan vraag ik: wie in jouw familie had dit thema en wie niet? In het genogram krijgen die een bepaalde kleur. Dan bedenk je wie je naast je zou willen uitnodigen. Vaak komen daar de ‘tegenstemmen’ uit, zoals je partner. Die personen zijn je ‘beschermjassen’ en krijgen een andere kleur. Beschermjassen kunnen voor allerlei vragen telkens weer andere personen zijn. Door al die perspectieven te organiseren, komen de antwoorden vanzelf. Het is een mooie methode voor intervisies.”
Wat missen mensen als ze niet naar jouw Coach2meet komen?
“Dan missen ze de mooie verhalen van hun collega’s en een kans om mee te maken hoe het ene verhaal weer een ander verhaal opent. In elk verhaal zit wijsheid, waarom zou je dat willen missen?”
