Uit angst voor het onbekende be- en veroordelen we anderen, bewust of onbewust. Die mechanismen van in- en uitsluiting zijn het speciale thema van Shielta Ramautarsing. Zij is trainer en werkt op het snijvlak van coaching en counseling. In haar Coach2meet op 8 april 2016 konden deelnemers ervaren hoe uitsluiting werkt, en hoe je anderen én jezelf open tegemoet kan treden vanuit empathie.
Tekst: Caroline Linssen
Wat is jouw speciale band met het thema in- en uitsluiting?
“Ik ben in Nederland geboren en getogen uit ouders van Surinaams-Hindoestaanse afkomst, een gezin waar huiselijk geweld en kindermishandeling speelde. Dat gebeurde binnenshuis, onzichtbaar voor de buitenwereld. Toen ik op mijn negentiende uit huis ging om daaraan te ontsnappen, werd ik uitgestoten door een deel van mijn familie en de gemeenschap waar we toe behoorden. Ik was dus al vroeg bekend met in- en uitsluiting. Al vanaf mijn zestiende was ik iedereen aan het helpen en redden, behalve mezelf. Onbewust heeft dit meegespeeld bij mijn keuze voor de studie andragogie. Ik had leuke banen, mijn verleden kwam niet ter sprake. Dat ging goed totdat ik in een organisatie terecht kwam waar een angst- en machtcultuur heerste. Ik kon daar niet mee omgaan en liep vast. Ik kon er niet meer omheen: voor mijn eigen verwerkingsproces en transformatie moest ik mijn belemmeringen onder ogen zien. Daarna zag ik om me heen bij mijn medewerkers dezelfde onmacht waar ik mee had gezeten. Als ik daar bij hen aandacht aan schonk, bleek die onmacht vaak hun grootste kracht. Om mezelf als voorbeeld te nemen: ik presteerde heel veel maar deed dat op wilskracht. Overleven kost heel veel energie. Pas toen ik mijn verleden een plek kon geven, kon ik die energie eindelijk positief gebruiken om mijn eigen praktijk Wij zij en Ik op te zetten en te doen wat ik nu doe.”
Werkt die omkering ook voor jouw cliënten in je coachpraktijk?
“Door in trainingen de inzichten van mijn verhaal met de deelnemers te delen, wordt het mijn kracht. In individuele coaching zie ik vanuit mijn achtergrond heel snel patronen. Ik ga naar die diepe laag waar de kern zit, en als mensen dat kunnen transformeren, wordt het hún kracht. Vaak zeggen coachees me: “Ik heb al zo veel processen in de ggz doorlopen, maar niemand pakt zo diep door als jij. Nu pas voel ik me geholpen.” Zo heb ik eens iemand gecoacht die steeds het gevoel had dat zij hard moest werken, en altijd de rotklussen kreeg. Dat gevoel kwam uit het verleden. Nu wil ze een eigen bedrijf opzetten om anderen te helpen met puinruimen in huis en het ordenen van de administratie! Dat vraagt van zo’n coachee wel dat ze eerst door al die emotionele lagen gaat en die emoties een plek geeft.”
Klinkt meer naar counseling of therapie dan naar coaching…
“Dat klopt. Je krijgt wat je aankan, dus ik krijg coachtrajecten waarin trauma’s en geweldzaken spelen. Mensen die denken dat ze vastlopen op de inhoud van het werk, terwijl het probleem veel dieper ligt. Daar komt in- en uitsluiting om de hoek kijken. Ze voelen zich uitgesloten omdat ze niet mee kunnen komen. In zo’n geval kijk ik welk gedrag iemand vertoont. Daar kan een trauma bij meespelen, maar tegelijk voelen ze ook het bewuste of onbewuste onbegrip van hun collega’s of leidinggevenden. Je wordt beoordeeld of zelfs veroordeeld door de ander op je gedrag. Daarom train ik ook leidinggevenden, want ik vind het van persoonlijk leiderschap getuigen als een manager vanuit een open houding de medewerker zover krijgt dat hij iets durft te delen van de belemmeringen waar hij mee zit. Je hoeft die niet altijd op te lossen, maar je moet wel verder kunnen kijken dan de oppervlakte.”
Is dat de kern: ben je in staat om de ander te zien?
“Iedereen kijkt door een bril van zijn eigen normen en waarden. Het vergt een enorm reflectievermogen om je eigen blinde vlekken te kennen. Die kan je ook niet helemaal wegpoetsen, maar je kunt je er wel veel bewuster van worden. Dat wil ik leidinggevenden heel graag bijbrengen. Als je daadwerkelijk je eigen mening en oordeel opzij kunt zetten, en vanuit een nieuwsgierige houding kunt luisteren, dan is er ruimte voor andersdenkenden. Die bewustwording zit hem niet in competenties of de inhoud van het werk, maar in de relatie, een open gesprek, echt naar elkaar luisteren.”
Uitsluiting van mensen komt vaak voort uit angst voor het onbekende.
“Angst voor het onbekende is angst in jezelf. Het zegt iets over jou, jouw normen waarden, jouw opvoeding, jouw bril. Kijk maar naar het vluchtelingenprobleem: hoe open staan we er eigenlijk voor om die ‘andere mensen’ écht te ontmoeten? En dan bedoel ik ont-moeten, dat de ander dus mag zijn wie hij is. Als we ons laten leiden door angst, speelt er onderhuids altijd iets anders mee. Ook in organisaties let ik daar op: wat speelt er in de onderstroom?”
Wat hebben organisaties te winnen als ze dat oppakken?
“We hebben de gevolgen van ouderwetse machtsverhoudingen gezien in de financiële wereld. Gelukkig gaan de systeemwereld van organisaties en de belevingswereld van medewerkers steeds meer op elkaar aansluiten en is er meer oog voor medewerkers. Als je lekker in je vel zit en het gevoel hebt dat je gehoord wordt, dan geeft dat vertrouwen. Dan zijn mensen extra productief en minder ziek. Het vraagt van leidinggevenden dat ze durven loslaten en een andere manier van sturen en omgaan met mensen adopteren. Organisaties zouden niet moeten willen dat er überhaupt sprake is van in- en uitsluiting. Het verdeelt mensen, vreet energie, en de samenwerking loopt minder. Als je dat kan ombuigen, wordt het je kracht om mensen in te sluiten. Dan gaan je medewerkers als een trein! Zo haal je je resultaten ook, maar dan wel op een manier die recht doet aan iedereen.”
Hoe beweeg je mensen ertoe een open houding aan te nemen?
“In een workshop behandel ik niet alleen theorie maar laat ik mensen ook ervaren hoe subtiel in- en uitsluiten werkt. Ik doe ervaringsoefeningen die je ervan bewust maken dat de sleutel bij jouzelf ligt. Ben jij in staat de ander te zien en te horen? Kan jij het perspectief van de ander toelaten? Ik start vaak met een kennismakingsoefening waarbij mensen elkaar twee minuten lang in de ogen kijken. Zo’n oefening zegt al zoveel over jouw empathisch vermogen. Je kijkt naar de kern van wie iemand is in plaats van wat hij doet. Je gezien en gehoord voelen is de essentie, dat alleen al is zo’n krachtige boodschap! De rest van de workshop is daar de omlijsting van.”
Wat wil je overbrengen?
“Bewustwording van hoe snel je in mechanismen van in- en uitsluiting terecht komt, helpt je om de ander meer verbindend tegemoet te treden. Compassie is wat ik uitdraag; ikzelf ben uiteindelijk ook terechtgekomen bij compassie voor mezelf. Als je hard bent naar de ander, ben je dat gemiddeld genomen ook voor jezelf en omgekeerd.”
Wat mis je als je niet zou deelnemen?
“Dan mis je een kans om de ander én jezelf echt tegemoet te treden vanuit empathie. In coaching kun je daar meer de diepte mee ingaan. En ja, dat komt heel dichtbij. Het is makkelijker om uit angst naar de ander te wijzen dan om te onderzoeken wat er echt aan de hand is. Je mist ook de kans om te ontdekken wat je heilige huisjes zijn, en of daar aan gemorreld mag worden. Als dat niet mag, word je als leidinggevende star en creëer je verdeeldheid. Bij insluiting neem je je eigen tradities, opvattingen en regels onder loep om ruimte te maken voor de vreemde ander, en dat kan iedereen zijn. Ben jij in staat om te veranderen, voorbij je angsten? Daarin zijn empathie, compassie en zelfkennis de kernwoorden.”
Meer informatie:
Shielta verzorgt samen met Rene Moraal de Workshop Onbewuste Familiepatronen in je Werk Herkennen.
